Hieronder vind je alle artikelen in de categorie: Nieuws

Jaarverslag 2021

Ondanks corona was afgelopen jaar voor Toekomstboeren een vruchtbaar jaar. Helemaal onderaan zie je een aantal van onze activiteiten. Hoewel we nog een weg te gaan hebben voor agroecologische transformatie en om de positie van de toekomstboer te versterken, hebben we in het afgelopen jaar belangrijke stappen gezet in die richting:

Meer agroecologische landbouwpraktijken
Middels de boerenvuren, de boerenlandbouwconferentie en andere bijeenkomsten hebben we met honderden boeren uitgewisseld over mulchen, conserveren, boomkweken, voedselbossen, kleinschalige veehouderij, groenbemesters en andere praktijken. Met de oprichting van de Werkplaat Agroecologie ontwikkelen we samen met onze leden nu zelf nieuwe praktijken, en hebben we experimenten lopen op het gebied van kleinschalige machines, eigen opkweek, agro-forestry en no-dig.

Commoning’ van land
Ook hebben bijgedragen aan het ontwikkellen van landsystemen waarin niet winst en privé eigendom maar duurzaamheid, gemeenschap en de rechten van boeren centraal staan (oftewel commoning). Zo hebben we tools ontwikkeld die boeren meer handvaten geven in onderhandeling met verpachters, zoals model pachtcontracten. Ook hebben we o.a. in de Volkskrant en het NRC gepubliceerd over de landproblematiek om zo de publieke opinie mee te krijgen. Daarnaast is Toekomstboeren nu een vaste gesprekspartner is bij LNV en heeft ze samen met haar leden een beleidsbrief opgesteld voor een andere pachtwet. Naast de pacht werken we samen met een groep boeren aan het ontwikkelen en in de praktijk brengen van een model van lokaal co-eigendom van grond. Hierover verschijnt binnenkort het handboek: de commons boerderij.

Meer solidaire markten
Samen met Voedsel Anders, de gemeente Wageningen en Streekwaar hebben we een online systeem opgezet voor lokale afzet in Wageningen, Bennekom en Ede. Met de CSA vereniging ontwikkelen we een Participatory Guarantee System, een duurzaamheidskeurmerk door een voor de lokale gemeenschap. Daarnaast zijn we begonnen aan onderzoek naar decolonisatie en oplossingen zoals solidaire betalingssystemen, die producten toegankelijk maken voor minderheden en lage inkomens en een eerlijk inkomen bieden voor de boer.

Een sterkere agroecologie beweging
Om onze capaciteit voor de bovengenoemde veranderingen te vergroten hebben we geïnvesteerd in de verdere opbouw van de agroecologiesche beweging. Zo hebben we vanuit Toekomstboeren samen met boerenorganisaties, maatschappelijke organisaties en wetenschappers het Agroecologie Netwerk opgericht. Met het Agroecologie Netwerk en de Federatie van Agroecologische Boeren hebben we duizenden mensen op de been gebracht in het Agroecologisch Blok op de klimaatmars.

Internationaal
Ook internationaal hebben we gewerkt aan het versterken van ons netwerk, beleidsbeïnvloeding en andere activiteiten voor agroecologische boeren. Zo zijn we een van de initiatiefnemer van het vormen van de LGBTQIA+ groep bij de Europese Coordinatie van La Via Campesina. En spelen we een belangrijke rol in groepen die gaan over jeugd, klimaat, land, agroecologie en de Nyéleni beweging. Vanuit deze groepen hebben we bijvoorbeeld georganiseerd: een uitwisseling over diversiteit, een training over het GLB, en een gesprek over boerenrechten met afgezanten van de Verenigde Naties.

Voorwaarden voor een goede pachtwet

Aanleiding

Sinds 2007 hebben we de pachtwet zoals we die nu kennen. Aan de ene kant is er de reguliere pacht waarmee je als grondeigenaar je grond nagenoeg kwijt bent. Die sluit dus niemand meer nieuw af tegenwoordig. Aan de andere kant is er de liberale pacht, waarbij de pachter nauwelijks rechten heeft. Deze twee extremen zijn in de evaluatie van de pachtwet (beloofd in 2011 maar uitgevoerd in 2014) als problematisch beschreven. Sindsdien wordt aan een herziening van de pachtwet gewerkt. 

Werkwijze

Als Toekomstboeren hebben formuleerden we, mede gebaseerd op bovenstaande getuigenissen, twaalf voorwaarden voor de nieuwe pachtwet. We werken hier verder aan samen met de Federatie van Agroecologische Boeren en we betrekken er de komende tijd ook andere (boeren)organisaties bij. Op deze manier formuleren we eisen voor en door agroecologische boeren. De definitieve voorwaarden voor een nieuwe pachtwet zullen we samen met andere voedsel- en landbouworganisaties aanbieden aan de minister van landbouw om mee te nemen in de herziening van de pachtwet.

Voorwaarden voor herziening van de pachtwet voor agroecologische boeren:

1.     Er moet een aantal criteria in pachtcontracten die de bodemkwaliteit waarborgen.

2.     Er wordt gekeken naar alle kosten van duurzaam landbeheer. Dit wordt in de pachtprijs toetsing verwerkt.

3.     Pacht toegespitst op duurzame landbouw moet niet uitsluitend getoetst worden via bestaande keurmerken.

4.     Investeringen in houtige gewassen (bomen en struiken), bodemverbetering, biodiversiteit, waterhuishouding en opstal moeten terug te verdienen zijn binnen pachttermijn dan wel overdraagbaar kunnen worden gemaakt.

5.     Om de bodemkwaliteit te verbeteren (en dus de waarde van het land) zijn langdurige contracten noodzakelijk. Daarom is ons voorstel dat standaard minimaal 9 jaar pacht wordt met 1e recht op hernieuwing contract/aankoop, loopbaan contract.

6.     Kleinere percelen (onder 1 ha) komen ook in aanmerking voor langdurige pacht en prijstoetsing. Minimumgrootte laten vervallen.

7.     Een pachtcontract moet overdraagbaar zijn binnen een boerenbedrijf of landbouw initiatief aan medewerkers, ongeacht of die familie zijn van voorgaande pachter.

8.     Ruil pacht onder boer.inn.en moet mogelijk zijn.

9.     Een georganiseerde groep burgers in een stichting of vereniging, zonder landbouwbedrijf moet kunnen pachten voor het ondernemen van agrarische activiteiten.

10.   De publieke grondbezitters hebben een voorbeeldfunctie in het standaard aanbieden van langdurige pachtcontracten.

11.   Het recht voor de pachter om duurzame woon-werk ruimte te realiseren bij grond gepacht voor agrarische activiteiten.

12.   Pachters hoeven niet te voldoen aan ongeschreven regels ten aanzien van gebruik, aanzicht en opstallen aangezien deze regels eigentijdse, duurzame landbouwtechnieken en levenswijze in de weg kunnen staan.

Hier vind je toelichting op de twaalf punten. Hier vind je een opgemaakte brochure van de visie op pacht en agroecologie.

Lees meer

Als Toekomstboeren willen we bijdragen aan duurzamer grondgebruik en -beheer. We maakten een overzicht ‘Hoe zit het met pacht’, we uitten standpunten in landelijke kranten, we bieden leden van vereniging Toekomstboeren voorbeeldcontracten aan, en we maakten de publicatie Land voor agroecologie. Hier vind je alle info bij elkaar: toekomstboeren.nl/land

Financiering

Workshops Toekomstboeren Conferentie 2022

Hieronder vind je de lijst van workshops op de Toekomstboeren conferentie. Meer informatie over de conferentie vind je hier. Meld je hier aan!

Ronde 1

Regeneratieve bodemsRegeneratieve methoden beloven een landbouw met meer biodiversiteit, minder arbeid en minder inputs van buitenaf. Maar hoe zit het in de praktijk? In deze workshop worden methodes en praktische voorbeelden van regeneratieve landbouw gepresenteerd. 
Valerie van Dijck (De Veldhof), Jeannette Oppedijk (Toekomstboeren), Marco van Liere (De Aalsthoeve), Sam Emons (Gelukkige Groentes)
Participatory Guarantee Systems
PGS staat voor ‘Participatory Guarantee System’ en is een soort SKAL keuring, maar dan door collega’s en afnemers van je groenten of CSA deelnemers. In deze workshop kijken we naar de mogelijkheid om PGS in te voeren in Nederland. We gebruiken het model van intercollegiale toetsing, de principes van de Nyeleni verklaring en de ervaring van streekmarkten als bouwblokken. 
Bregje Hamelick (CSA Netwerk, Ushof), Janneke Bruil (Cultivate!/ StreekWaar)
Agroecology around the worldNieuwe agroecologische initiatieven ontpoppen zich overal op de wereld. In deze workshop zijn een aantal van deze initiatieven bij ons te gast. Met verhalen van een CSA uit Polen, een BD initiatief uit Zwitserland, een boerenwerkplaats uit Frankrijk en boer-boerencoöperaties uit Italië. Deze workshop is in het Engels.
Reto Ingold (Demeter Zwitserland), Andrea Ferrante (Scola Campesina), Isabelle Hagel (InterAfocg), Ewa Smuk-Stratenwerth (Ziarno), Will van Twuijver (Toekomstboeren)
Campagne voor duurzaam pachtbeleid Kortlopende pachtcontracten zijn een groot probleem voor agroecologische boeren en werken de verduurzaming van de landbouw tegen. In deze workshop werken wij aan een strategie om onze aanbevelingen op de politieke agenda te krijgen.
Margriet Goris (Toekomstboeren/ WUR), Jeanet van der Woude (Squarewise/ Voedsel Anders)
Leren enten
Steeds meer boeren zien kans in agro-forestry, door bomen en struiken te integreren in hun systeem. Hiervoor is enten is een handige vaardigheid om te hebben. In deze workshop leer je hoe dat moet. 
Jade Koop (Jade Reforestry), Jeannette Oppedijk (Toekomstboeren)

Ronde 2

Agro-forestry in de praktijkSteeds meer initiatieven laten zien dat je vaste planten kan integreren in de veehouderij, tuinderij en akkerbouw. Dit zorgt niet alleen voor meer biodiversiteit maar ook kan ook productie versterken. In deze workshop leer je hoe je kan toewerken naar zo’n agroforestry systeem. 
Jade Koop (Jade Reforestry), Louise Vercruysse (Boerengroep)
Bestemmings-plannen krakenWe bespreken cases van boer.inn.en die veel problemen hebben gehad met bestemmingsplannen en vergunningen, maar daar ook uit zijn gekomen en nu in ieder geval voor 10 jaar door kunnen. Geleerde lessen worden gedeeld en deelnemers kunnen hun situatie voorleggen. Omdat visies/plannen van provincies en gemeenten zo bepalend zijn, kijken we ook naar hoe en waar deze tot stand komen en beïnvloed kunnen worden.
Jeanet van der Woude (Squarewise /Voedsel Anders), Margriet Goris (Toekomstboeren/ WUR)
De internationale beweging voor agroecologie
Wat gebeurt er internationaal en waarom is het belangrijk dat we ook op dit niveau actief zijn? In deze workshop maak je kennis met de internationale beweging van La Via Campesina, Nyeleni Europe, het Nederlandse Agroecologie Netwerk en het Vlaamse Boerenforum. Deze workshop is in het Engels.
Andrea Ferrante (Scola Campesina), Eduard Nualart (Toekomstboeren/ ECVC), Wim Moyaert (Boeren Forum), Jessica Duncan (Wageningen Universiteit)
Wat is een goed pachtcontract
Waar moet je op letten bij het maken of tekenen van een pachtcontract? En hoe komen we tot een contract waar verpachter én pachter blij van worden? Workshop met uitwisselen van ervaring, tips, en voorbeeldcontracten die kunnen helpen op weg naar duurzamere pacht.
Esther Kuiler (De Ommuurde Tuin), Maria van Maanen (Toekomstboeren/ De Wilde Peen)
Zelf plantgoed opkweken
Het kopen van plantgoed en potgrond is gewoonte geworden bij veel tuinderijen. Toch kan je zelf ook je plantgoed opkweken. Deze workshop gaat over hoe je dat doet en hoe je een kiemkast kan bouwen voor eigen opkweek. Ook bespreken we het dilemma van veen in potgrond. 
Henk Eshuis (Tinyhousehenk), Will van Twuijver (Toekomstboeren), Willem Lambrechtsen 

Ronde 3

Grond onder commons brengenGrond onder gemeenschappelijk eigendom (commons) biedt nieuwe kansen om land te kopen en om de relatie tussen boeren en de gemeenschap te versterken. We leren over de how-to’s en we horen ervaringen van boeren die hiermee bezig zijn.Patty Kluytmans (Toekomstboeren), Valerie van Dijck (De Veldhof), Maria van Maanen (TB/ De Wilde Peen), Eliane Bakker (TB/Lenteland)
Plekken van krachtHet platform “plekken van kracht” wordt opgericht om de solidariteit tussen agroecologische boeren en burgers te bevorderen. Boeren kunnen de hulp van burgers inschakelen voor bijvoorbeeld wieden, melken of een onderzoek. Ook kunnen ze hun boerderij openstellen voor dynamische bijeenkomsten. In deze geef je verder vorm aan of wordt je pionier van dit platform. 
Roos Saat (Extinction Rebellion), Louise Vercruysse (Boerengroep)
Boeren en de klimaatbeweging De klimaatbeweging is in opmars. Dit biedt kansen om zowel de klimaat als de agroecologische beweging te versterken. Maar het roept ook vragen op. Welke positie neem ik in als agroecologische boer? Dialoog met mensen van Extinction Rebellion Landbouw, Greenpeace en Toekomstboeren.
Klarien Klingen (Toekomstboeren), Roos Saat (Extinction Rebellion), Pelle Berting (Greenpeace)
Op weg naar een eerlijk inkomenEen eerlijk inkomen voor de boer is essentieel voor daadwerkelijk duurzame en eerlijke landbouw. In Nederland is er een beweging op gang gekomen van boeren die zelf werken aan dit eerlijke loon door middel van solidaire betaling. Hoe kan jij dit ook invoeren op je eigen bedrijf en hoe kunnen we deze beweging gezamenlijk versterken?
Esther Hofkamp (Toekomstboeren), Siem Ottenheim (Eet Meerbosch en De Nieuwe Hof)
Leren enten
Steeds meer boeren zien kans in agro-forestry, door bomen en struiken te integreren in hun systeem. Hiervoor is enten is een handige vaardigheid om te hebben. In deze workshop leer je hoe dat moet. 
Jade Koop (Jade Reforestry), Jeannette Oppedijk (Toekomstboeren)

Deze conferentie is mede-mogelijk gemaakt door:

7 & 8 maart Toekomstboeren Conferentie 2022

Om het begin van het seizoen te vieren organiseren we in maart de Toekomstboeren conferentie! Twee dagen met boerderijbezoeken, uitwisselingen, praktische workshops en inspirerende lezingen. De conferentie vindt plaats op verschillende locaties in de omgeving Nijmegen. Meld je hier aan!

Dinsdag 8 maart is wereld vrouwendag. We openen de conferentie dan ook met leiders van vijf boerenorganisaties. Verder zijn er vele workshops verdeeld over drie ronden. En is er een gezamenlijke lunch en een borrel om gezellig bij te kletsen en om nieuwe mensen te ontmoeten. Op maandag 7 maart is een (kleiner) voorprogramma, deze is reeds volgeboekt. Mensen die zich al hadden aangemeld kunnen hier meer info vinden.

Praktische info dinsdag 8 maart

De conferentie op 8 maart vindt plaats in de Refter (Rijksstraatweg 37, Ubbergen) een oud klooster in pittoreske Ubbergen. De locatie is makkelijk te bereiken met openbaar vervoer vanaf CS Nijmegen. Als je met de auto komt: parkeren kan niet op het terrein van de Refter; wel aan de overzijde van de Rijkstraatweg.

Deelname aan de conferentie kost €10 voor leden. Niet leden betalen €35. Kosten zijn inclusief lunch, koffie en thee. Tip: ben je nog geen lid? Ga dan naar onze website en wordt toekomstboer of toekomstburger. Naast korting op de conferentie krijg je gratis een van onze bundels thuisgestuurd. Lid worden kan al vanaf €20.

Overnachten

Wil je op maandag overnachten in de Refter zodat je fris de conferentie in kan? Dat kan. Overnachting is in een chambrette en kost €55 pp. Dit is inclusief een lakenset, een handdoek, koffie/thee maandagavond en ontbijt op dinsdag. Let op: het aantal slaapplekken is beperkt.

Links Toekomstboeren Conferentie 2022

De Toekomstboeren conferentie is mogelijk gemaakt door:

Grond van Bestaan: De landproblematiek uitgelegd

Het aantal jonge en nieuwe agroecologische boeren groeit. Helaas is hun bestaan allesbehalve zeker. Veel van deze boeren zien zich gedwongen zich te vestigen op gronden waar ze maar tijdelijk kunnen blijven. Land aankopen is lastig, want nergens is grond zo duur als in Nederland. En het pachtbeleid richt zich vooral op de korte termijn. Dit maakt het niet alleen moeilijk voor boeren om een toekomstbestendig bedrijf te ontwikkelen, maar maakt het ook onaantrekkelijk om duurzame, langetermijninvesteringen te doen, zoals het planten van bomen of verbeteren van de bodem. Hoe heeft het zover kunnen komen? 

De laatste jaren is een nieuwe, agroecologische beweging in de landbouw in opkomst, waarbij samenwerken met de natuur en een directe verbinding met de klant centraal staan. Een landbouw die minder schadelijk is voor het milieu en die gezonder voedsel voortbrengt. De initiatieven zijn divers. Tuinders die burgers zelf laten oogsten, melkveehouders die bomen en kruiden in de wei planten, akkerbouwers die direct aan lokale bakkers leveren, boerderijen waarin burgers aandeelhouder worden en meer.

Deze initiatieven zijn zowel afkomstig van nieuwe boeren, die geen verleden hebben in de landbouw, als van gevestigde boeren en boerendochters en -zonen die een andere koers willen varen. Voor degenen die geen eigen kapitaal hebben of grond erven, maar wel een landbouwbedrijf willen starten, is het echter nauwelijks mogelijk om aan grond te komen. Er zijn mogelijkheden om op tijdelijke locaties een bedrijf te beginnen, maar dan vrijwel zonder rechten of mogelijkheden voor het aanleggen van voorzieningen, zoals een schuurtje of een kas. Voor duurzame ontwikkeling is het van belang dat boeren zich voor langere tijd ergens kunnen vestigen. Alleen dan is het mogelijk te investeren in een goede bodemopbouw, klantenkring en diverse ecosystemen, die teelt en leefomstandigheden voor mens en dier verbeteren.

Stijgende grondprijs

De belangrijkste reden waarom je in Nederland moeilijk aan land kan komen is de hoge grondprijs. Met gemiddeld 63.000 euro per hectare heeft Nederland de hoogste grondprijs van Europa. Ter vergelijking: Frankrijk heeft een grondprijs van gemiddeld 6000 euro per hectare (in 2016). 

Dat de grondprijs in Nederland zo hoog ligt, komt doordat het landbouwbeleid vanaf de jaren ‘80 sterk is veranderd. Waar de overheid eerst inzet op importbescherming en een kostendekkende bodemprijs, kiest de overheid nu voor vrije marktwerking met prijsverlagingen en gedeeltelijke compensatie. Daarnaast geeft zowel het Nederlandse als het Europese landbouwbeleid prikkels gericht op grondstofproductie voor (multinationale) agribusiness in plaats van eindproducten voor de lokale markt.

De verwerkende industrie en export groeien sterk, maar het aantal landbouwbedrijven in Nederland neemt af. De prijzen die boeren voor hun producten krijgen blijven flink achter, terwijl de kosten voor uitgangsmateriaal, meststoffen, gewasbescherming en vrachtkosten omhooggaan. Om hun inkomsten te behouden, investeren boeren in schaalvergroting, mechanisering en intensivering. Veel boeren lenen bij de bank. In 2016 was het aandeel extern vermogen (lopende lening) gemiddeld 31% van de totale waarde van een bedrijf (inclusief grond, gebouwen en het geld in kas). Bij 19% van de bedrijven lag het percentage vreemd vermogen zelfs hoger dan het percentage eigen vermogen. Dit legt een grote druk op het constant zo veel mogelijk produceren tegen een zo laag mogelijke kostprijs. 

Bij verdere aanscherping van de milieuregelgeving en daardoor genoodzaakte investeringen kunnen veel boeren niet nog goedkoper produceren en zien zich gedwongen om te stoppen. Mede hierdoor daalt het aantal landbouwbedrijven in Nederland. In de afgelopen 35 jaar is het aantal boerenbedrijven gehalveerd. De afgelopen vijf jaar stopten gemiddeld zes boeren per dag. Deze trend lijkt zich voort te gaan zetten; van de overgebleven boeren die ouder zijn dan 55 jaar, heeft slechts 40 procent een opvolger. Grond die vrijkomt wordt vaak doorverkocht aan grotere boeren in de omgeving. De grond die zij al in bezit hebben kunnen ze gebruiken als onderpand om bij de bank een nieuwe lening te verkrijgen. Op deze manier gaat veel vrijkomende grond naar grotere boerenbedrijven, die hiermee nog groter worden. 

Druk op landbouwgrond

Naast ontwikkelingen in de landbouw liggen er ook andere ruimtelijke claims op landbouwgronden, zoals natuurontwikkeling, grootschalige ruimtelijke projecten en stedenbouw, die leiden tot een kleiner wordend oppervlak aan landbouwgrond. Daarnaast zijn er meer recente ontwikkelingen als grondspeculatie (oa bij stedenbouw projecten), grond als beleggingsobject (opkoop door verzekeringsmaatschappijen en recent ook door particulieren) en de aanleg van zonnevelden, die alle bijdragen aan hogere grondprijzen.  

Liberalisering van pacht

Net als de landbouw is landbouwgrond, zowel in eigendom als in pacht, de afgelopen decennia geliberaliseerd. Hierdoor wordt de toewijzing en het gebruik van land niet meer bepaald door zijn gebruikswaarde, maar door de dynamiek, spelers en belangen in de (financiële) markt.

Voorheen was pacht geregeld via de Pachtwet van 1958, met als belangrijkste pachtvormen ‘reguliere pacht’ en ‘erfpacht’. Kenmerkend voor deze twee vormen van pacht waren onder andere de lange pachttermijnen (met een minimum van resp. 6 en 26 jaar), die pachters zekerheid gaven. Deze pachtvormen waren echter minder aantrekkelijk voor de verpachter, die bijvoorbeeld bij kortlopende reguliere pacht gebonden was aan een minimale pachtperiode van zes jaar voor los land, automatische verlenging van zes jaar en een maximum pachtprijs.

Om tegemoet te komen aan de behoefte van verpachters aan een meer flexibele pacht, is in 2007 de Pachtwet afgeschaft en het vernieuwde pachtrecht in werking getreden. De oude pachtvormen blijven geldig, maar nemen langzaam in gebruik af en worden vervangen door een nieuwe vrijere pachtvorm, de ‘liberale pacht’. Bij liberale pacht zijn de gereguleerde pachtprijzen losgelaten, de pacht wordt niet automatisch verlengd en de pachtprijs voor overeenkomsten korter dan zes jaar is niet begrensd. Voor verpachters is het aantrekkelijk om voor korte perioden land te verpachten, maar boeren die nu grond willen pachten, zijn veel minder beschermd dan voorheen. Daarnaast is een pachtperiode van maximaal 6 jaar (vaak zelfs slechts 1 jaar) per definitie niet duurzaam.   

Ons huidige land- en landbouwsysteem is niet voortgekomen uit onontkoombare ontwikkelingen, maar het resultaat van actief beleid van schaalvergroting, intensivering en liberalisering. En zo is er ook actief beleid nodig om dit systeem te veranderen. Een pachtwet en pachtconstructies die duurzaamheid en de bestaanszekerheid van boeren mogelijk maken, zijn daar een belangrijk onderdeel van. Nieuwe vormen van eigendom, waarin niet de prijs maar maatschappelijke waarden en natuur centraal staan, zijn een andere interessante ontwikkeling op dit gebied.

Auteur: Jeannette Oppedijk van Veen

Dit artikel is gepubliceerd in de Toekomstboeren bundel Land voor Agroecologie en mogelijk gemaakt door: