Access to Land in Europe, Conferentie & Symposium in Brussel juni 2017 (verslag)

Verslag door Toekomstboerin Suzanne

Van 19 t/m 21 juni 2017 werd in Brussel een seminar en conferentie door het Europese Access to Land netwerk georganiseerd: Access to land in Europe: Learning from the field. Hierbij waren ca. 150 deelnemers uit 16 landen aanwezig om onderling ervaringen te delen en gezamenlijk te reflecteren op dit grote onderwerp.

Tijdens het tweedaagse seminar was er volop gelegenheid om verhalen uit Europa te horen, uit bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk (waar door Brexit ineens niets meer zeker lijkt), Catalonië, België, Italië, Frankrijk en Roemenië.

Namens Toekomstboeren waren Rowena van Doorn en ik aanwezig. In de nieuwsbrief van juli heb je hier al over kunnen lezen. In dit stukje zal ik wat meer over dit netwerk vertellen en specifiek over een aantal onderwerpen die de revue passeerden tijdens de plenaire sessies en de workshops waarbij ik aanwezig was.

Access to Land netwerk
Het Access to Land netwerk (waarvan Toekomstboeren aspirant-lid is) werd opgericht in 2012 en brengt diverse organisaties bijeen die zich met dit thema bezighouden. Naast het uitwisselen van ervaringen, ideeën en praktische tools, etc., beoogt het netwerk ook om het publiek bewust te maken van de issues die rondom toegang tot landbouwgrond in Europa spelen. Op de website kun je o.a. de film The land for our Food en een aantal alarmerende infographics bekijken, alsmede een aantal inspirerende publicaties1.

Landbouwgrond verkrijgen én behouden voor (lokale) agro-ecologische voedselproductie is een enorm probleem binnen Europa. Het Europese landbouwareaal verkleint gestaag, door de zich almaar uitbreidende steden en infrastructuur (urban sprawl). Daarbij is er sprake van landconcentratie, land grabbing en daalt het aantal kleine (familie) boeren in een angstaanjagend tempo. Hierdoor verdwijnen er veel banen, staat onze voedselveiligheid op het spel en ‘sterven’ de plattelandsgebieden2.

Toegang tot land is hét grootste obstakel voor de ontwikkeling van de (veelal kleinschalige) agro-ecologische landbouw in Europa. Het is daarom van groot belang om op Europees, nationaal en lokaal niveau te werken aan het behoud van, en toegang tot, onze landbouwgronden, de kleine boeren op het land te houden en opvolging te bevorderen.

Toegang tot land voor nieuwkomers
Om toegang tot land voor nieuwe boeren te ondersteunen zijn er voorbeelden voorbij gekomen waarbij (burger)organisaties als Terre de Liens en lokale overheden3 een cruciale rol spelen als schakel in het bijeen brengen van (nieuwe) boeren en land.

Niet alleen de toegangswegen naar land, maar ook de nieuwe boeren zelf zijn zeer divers. Om passende politiek en tools te formuleren voor deze groeiende groep van kleine, diverse boeren is het noodzakelijk dat er middels onderzoek een beter beeld ontstaat van de nieuwkomers in de landbouw.

In Frankrijk zijn er de zgn. incubators, waarbij er een veilige opvolgings- en leerfase wordt gecreëerd door middel van de tussenkomst van meerdere organisaties (Terre de liens en CIAP in dit geval). De boerderij kan zo al lerende worden overgenomen door de beoogde opvolger, zonder dat hij/zij direct verantwoordelijk is voor, en vastzit aan, contracten en de bedrijfsvoering. De organisaties betrekken ook de omwonenden erbij, met het doel geld bijeen te brengen voor de aankoop van het land. De presentatie met uitleg vind je hier.

Vanuit Lleída, Catalonië, kwam de boodschap dat er voor lokale overheden een groot areaal aan instrumenten beschikbaar is om invloed uit te oefenen, maar dat deze vaak niet of te weinig worden gebruikt. Lokale overheden hebben nl. een grote invloed op de stadsplanning, belastingen en regelgeving.

De XCT (Xarxa de Custòdia del Territori, een netwerk bestaande meer dan 150 organisaties) werkt hier samen met de lokale overheid aan duurzaam landschapsbeheer. Zij doen dit bijvoorbeeld door middel van vrijwillige contracten voor landgebruikers en als schakel tussen nieuwkomers of opvolgers en boeren die hun land niet meer bewerken. Dergelijke constructie zorgt voor synergie: het is niet alleen goed voor de boer en opvolger, maar ook voor de lokale overheid (die vanwege de crisis minder buget beschikbaar hebben voor hun werkzaamheden).

In Engeland bestaat het fenomeen van de zgn. County Farm. Cambridgeshire County Farms Estate stelt overheidsland beschikbaar aan nieuwkomers, mits zij vóóraf op papier kunnen aantonen dat ze een winstgevende onderneming kunnen opzetten. De nadruk wordt hier gelegd op de ondernemerskwaliteiten van de boer in spe , met het idee dat zodoende de rurale economie levend blijft, zonder afhankelijk te zijn van subsidie.

Momenteel vormt Brexit echter een grote factor van onzekerheid voor de landbouwsector in het Verenigd Koninkrijk. In Engeland wordt bijvoorbeeld het merendeel van de oogsten waarvoor handen nodig zijn (zoals fruit) door EU-burgers gedaan.

Europees landbestuur hervormen en hervinden van de ‘commons’
Land tegenwoordig veelal niet meer beschouwd als een meent, een gemeenschapsgoed (commons), maar veelal als een investering, een speculatief goed (commodity). Land is echter niet op één hoop te gooien met andere ‘economische goederen’ en zou weer als een commons moeten worden beschouwd.

Sylvia Kay van het Transnational Institute geeft aan dat hun onderzoeksrapport4 dat is ingediend bij de Europese Commissie er in ieder geval voor heeft ervoor gezorgd dat men op Europees niveau heeft erkend dat er wel degelijk sprake is van farmland grabbing. Landconcentratie en land grabbing vormen een bedreiging voor onze voedselveiligheid, de werkgelegenheid, bodemkwaliteit, het milieu en de rurale ontwikkeling. Zij pleiten ervoor om het Europese landbeheer van een marktgerichte naar mensenrechtelijke bestuursmodel te verschuiven en het GLB (Gemeenschappelijk Landbouwbeleid; CAP) te hervormen. Zij doen daarbij een aantal concrete aanbevelingen, zoals het inrichten van een European Observatory t.a.v. het eigenaarschap en gebruik van land, en het opleggen van bepaalde beperkingen bijv. t.a.v. de hoeveelheid land die een rechtspersoon mag bezitten, alsmede het opstellen van voorrangsrechten & verplichtingen voor pachters.

Astrid Osterreicher, assistent van Europarlementariër Maria Heubuch (European Green Party) geeft aan dat de bij het DG AGRI ingediende resolutie met aanbevelingen is mogelijk gemaakt door burgers. Ze roept ons op vooral in contact te treden met onze nationale overheden: de Europese Groene Partij heeft op Europees niveau maar 7% van de zetels en veel van de aanbevelingen uit het rapport moeten naar de nationale overheden worden gebracht. Het is nu nog wachten op opvolging van de aanbevelingen uit het rapport, en dit zou nog wel enige tijd kunnen duren (de eerste reactie was, dat men nog bij de juridische dienst aan het checken is of men wel verantwoordelijk is).

Een mooi voorbeeld van landbouw op gemeenschapsgrond kwam uit Bologna, Italië. Hier is op grond van de gemeente in een park nabij de stad in 2013 een CSA opgezet genaamd Arvaia. Er is 35ha beschikbaar om te bebouwen. Daarnaast zijn er in het park paden e.d. die de CSA ook onderhoudt. De CSA heeft 350 leden, waarvan er 170 deelnemer zijn.

Conclusie
Om toegang tot land te bevorderen zijn er dus diverse inspirerende voorbeelden uit Europa. De belangrijke boodschap bij al dit werk ten behoeve van de agro-ecologie in Europa, die door diverse sprekers, Europarlementariërs incluis, werd benadrukt, is dat het initiatief bij ons – de ‘burgers’ – ligt.

Maarten Roels van Terre-en-vue besluit de seminardagen, buiten onder een boom, af met een visualisatie-oefening: wat is ons wensbeeld van Europa in 2030, wat zien we als we van bovenaf kijken? Welke richting willen wij dat de landbouw en plattelandsontwikkeling in Europa opgaat? Welke waarden stellen we centraal? Wat willen wij van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid?

Vanuit die beweging van burgers kunnen organisaties als Access to Land, ECVCTerre-en-vueTierre de liens (en Toekomstboeren natuurlijk!) ontstaan en gevoed worden.Sjoerd Wartena van Terre de liens roept ons om coalities te (blijven) maken. Véronique Roufiol moedigt ons aan om ook ná deze seminardagen online in contact met elkaar te blijven, via het Access to Land netwerk. Ontzettend belangrijk voor het behoud en ontwikkeling van de agro-ecologie en het ‘platteland’ in Europa, zo weet ik nu.

#accesstoland

Verwijzingen
Petitie Red de bodemPeople4Soil, www.people4soil.eu/nl
Hands on the Land for Food Sovereigntyhandsontheland.net
Infographics: Access to Land in Europe
European Access to Land network
June Seminar & Conference Acess to land network
Speakers’ presentations – June Seminar; Posters of Access to land initiatives; Seminar report
Access to Land and Community Supported Agriculture. Stories from Europe (juni 2017), European Access to Land network & Urgenci, www.accesstoland.eu/Access-to-land-and-Community-Supported-Agriculture
Local authorities supporting access to land for farmers: stories from Europe (juni 2017), European Access to Land network

Voetnoten

2 Kay, Sylvia. (2016, december). Land grabbing and land concentration in Europe. Transnational Institute. Beschikbaar: www.tni.org/en/publication/land-grabbing-and-land-concentration-in-europe

3 Het Access to Land netwerk heeft een publicatie uitgebracht met inspirerende voorbeelden uit Europa over hoe lokale overheden een positieve rol kunnen spelen in deze kwestie. Deze kun je hier vinden.

4 ww.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2015/540369/IPOL_STU(2015)540369_EN.pdf

Programma & poster (klik op de afbeeldingen voor vergroting):

Menu