28 tot en met 30 oktober mocht ik namens Toekomstboeren deelnemen aan een driedaagse Farmer-to-Farmer uitwisseling over agroecologie georganiseerd door de European Coordination la Via Campesina (ECVC), gefinanceerd door de Europese Unie (Erasmus). Deze driedaagse maakt deel uit van het zeven ledig programma. Elke bijeenkomst heeft haar eigen thema binnen de agroecologie: … De thema’s zijn geidentificeerd door een van de partnerorganisaties uit Frankrijk ‘FADEAR’ (Federation Associative pour le developpement de l’Emploi Agricola et Rural). Dit keer ging het over ‘Transmission in peasant agroecology’, ofwel, bedrijfsovername. DOOR: ROWENA VAN DOORN
We waren met ongeveer 35 deelnemers vanuit de partnerlanden Spanje, Belgie, Norwegen, Frankrijk, Romenie en Italie. Ik had de mazzel deel te mogen nemen vanuit de jongeren van ECVC gezien Toekomstboeren geen officiele partner is in dit project.
Zonder al te veel achtergrond informatie of ervaring met boeren-bedrijfsovername dook ik in deze bijeenkomst en ik ben blij dat dat kon. Het was leuk en bovenal leerzaam, vooral de praktijk voorbeelden van bedrijfsovername en het framework waar we mee hebben leren werken. Het framework heb ik toegevoegd aan deze post maar ik wil erop attenderen dat het een grove vertaling is uit het Frans naar het Engels (door een fransman) en dat het een framework is die uitleg nodig heeft. Daar moeten we als Toekomstboeren naar kijken hoe we dit het beste bruikbaar kunnen maken voor ons allen. Zo meer over het framework.
Het programma was voornamelijk samengesteld door de Belgische ECVC leden Le Map en Terre En Vue. Het uitgangspunt was Wallonië waar we ons bevonden en waar Terre En Vue actief is.
First day program: testimonials from transmitters and practical knowledge transfer
Maandag spendeerden we op de eerste boerderij waarvan ik de naam niet noem omdat het persoonlijke verhalen zijn. Het is een boerderij midden-in het proces van overname en tevens een boerderij dat grotendeels gekocht is door Terre En Vue. Wat een plek om als case-study te hebben. Allememaggies, het ijzer was gloeiend heet. Nog geen maand geleden had de zoon die het overnam, zich teruggetrokken met zijn vrouw. Ze zochten een plek met meer privacy, rust en ruimte voor eigen bedrijfs-ontwikkeling. Dat ze onze groep toelieten hun als case-study ‘te gebruiken’ was waanzinnig waardevol en daar ben ik nog verbluft over en dankbaar. De gevoeligheid, fragiliteit, de intimiteit van de situatie. Prachtig.
Case study
De boerderij is opgericht door Louis, de vader, die hier opgegroeid is. Het was nooit zijn plan hier na uitvliegen voor de studie filosofie weer terug te keren. Maar het land riep hem en hij bleust toch de koeien over te nemen. De boerderij ademt de filosofie van agroecologie. Aan alle kanten zijn er samenwerkingen, zo is er een kinderopvang, een bd-training centrum, een tuinderij van 1.7 hectare, een coöperatieve boerderij winkel, veehouderij, kaasmakerij en zorgfunctie. Allen zijn bedrijven op zich met de mogelijke samenwerking en uitwisseling tussen hun allen. Terre En Vue beheert 7 hectare waaronder de tuinderij en stuk voor het vee. De gebouwen zijn in beheer van Louis. Hij heeft er een huis. Zijn zoon en vrouw wonen er, evenals de tuinder met zijn vrouw en nog iemand die de paarden beheert.
Drukke boel, dat kan je zeker stellen. Het was altijd al bekend dat de zoon meer van rust hield, ook Louis was daarvan bewust. En toch konden ze in eerste instantie tot een overeenstemming komen: de zoon zou de koeien overnemen.
Het was opmerkelijk om te horen dat de familieleden, de zoon, de vrouw, de vader andere dingen deelden als ze uit elkaar, dan als ze samen waren. De vader begreep de situatie nog niet. Hij dacht dat iedereen tevreden was met de overeenstemming. De vrouw van de zoon voelde vooral boos en de zoon zat ergens in het midden. Hij weet namelijk ook dat zijn vader hem ook een groot gunst deed met het ter beschikking stelling van de veehouderij, boerderij en het land. Hij was oa daarom bereid zijn behoefte voor rust en eigen ruimte op te geven in ruil voor de overname. Echter, met de behoeften van zijn vrouw erbij opgeteld, hebben ze voor uittreden gekozen. Waar zij aangeven met meerdere voorstellen te zijn gekomen, heeft de vader nooit een voorstel meegekregen. Voor ons als supporter-in-opleiding, was het niet moeilijk om te zien dat een externe hulp vanaf een vroeg stadium welkom, al dan niet essentieel is. Deze kan helpen verwachtingen, verlangens, obstakels te identificeren bij alle partijen. En deze samen te brengen. Ook nu is deze nog zeer welkom.
Een Roemeense deelnemer van de groep kon het niet begrijpen, in Roemenië gaat familie voor alles, dan de gemeenschap en dan de rest. En in deze situatie was het niet duidelijk wat het meest belangrijk was, familie? De gemeenschap op de boerderij? De filosofie van de vader? De filosofie van de boerderij?
Ik begrijp dat de zoon en zijn vrouw meer ruimte voor zichzelf en eigen bedrijfsontwikkeling willen hebben. Maar de boerderij is niet alleen de familie meer. Er zijn veel mensen gemoeid en betrokken bij de plek. Daarboven is de filosofie van de vader is sterk. Ook zijn filosofie op de veehouderij. Zo ziet hij in dat veeteelt zwaar is om alleen te doen. Een gezonde manier zou zijn om het op een coöperatieve manier te runnen, waar de druk, de verantwoordelijkheid, het werk verdeeld wordt. Die toekomst wenst hij zijn zoon ook toe. Voor mijn gevoel is de vader nog niet klaar met vormgeven van de boerderij. Maar hoe dan een overname? Wellicht komt daadwerkelijk die groep mensen die gezamenlijk de veehouderij overnemen. Wie weet!
We hebben deze dag twee andere praktijk voorbeelden ‘behandeld’: Een van Bernard de geitenboer wiens overname naar zijn dochter succesvol is verlopen en de ander van Mark die voor ‘zijn’ gemeenschappelijke boerderij nu aan overname werkt.
Bernard heeft afgelopen 3 jaar intensief samen gewerkt met zijn dochter op de boerderij. Hij wist wel dat zij het ging overnemen maar dat lag er nooit bovenop. En zo waren de drie jaar ook niet begonnen. Ze wonen nu met zijn allen op de geitenboerderij maar Bernard is geheel uit de bedrijfsvoering gestapt. Leuk om te merken was dat er veel plezier van het verhaal af sprong.
Mark kwam er nog niet uit. Ook een geval van iemand met een sterke filosofie. Hij was bereid de boerderij voor weinig over te dragen zolang de filosofie overeind bleef staan (en volgensmij meer ‘zolangetjes’). Maar niet iedereen in de gemeenschap staat er zo in. Dus wederom meer mensen betrokken.
Second day program: testimonies of new peasants
Tweede dag, tweede boerderij bezoek: Bergerie de la Haze. Deze schapenboerderij was wederom een Terre En Vue project. Een jong (mid dertig) stel heeft een stuk land en stallen overgenomen van een nicht die biologisch veeteler is en wilde verhuizen van plek. Het stel had een lang zoek proces naar een betaalbaar stuk land achter de rug voordat ze deze plek vonden. De overname ging soepel vertelden ze. De filosofie van de nicht en het stel kwamen geheel overeen en er was een vertrouwensband. Met samenwerking van Terre En Vue, konden ze land aanschaffen die ze nu pachten. Jammer is dat ze een nare band hebben met een aanliggende boeren-buur die het niet eens is met hun boeren.
Het stel is opgegroeid in de stad en hebben beiden geen boeren achtergrond. Echter hebben ze wel rond thema’s van landbouw gestudeerd. De wens van verandering van leefstijl en filosofie in leven heeft ze de stap doen maken naar een eigen boerderij.
Nu hebben ze 120 volwassen schapen, 60 lammeren en willen ze werken naar 100% self-sufficiency, ook voor het voer voor de schapen. Daarvoor zouden ze 25 a 30 hectare nodig hebben als ze op hun streef van 200 schapen zouden zitten. Nu hebben ze ongeveer 14 hectare ter beschikking waarvan een aantal gekocht zijn door Terre En Vue. Ze huren een huisje in het dorp dichtbij met een wens om ooit op het land bij de stallen te kunnen wonen.
Ook zij hebben meerdere producten die ze maken op de boerderij. De schapen zijn voor vlees en melk. Ze verzuivelen de melk tot oa yoghurt, kaas en ijs. Ze bakken brood, hebben leg-kippen en konijnen voor vlees. Het is voornamelijk directe verkoop en via de boerderij winkel van hun nicht. Ze doen alles zelf. Zij werkt op het land en in de productie fulltime, hij werkt parttime op de boerderij en werkt ernaast.
Veel van onze groep konden de on-geregeldheid en houtje-touwtje van de huidige situatie niet aan. Een rotzooi vonden ze het met geen duidelijkheid over hoeveel land ze daadwerkelijk kunnen houden of aan kunnen komen. Dus het is een vloeiende overname geweest, maar het stel kan ook wel heel goed een ‘brug bouwen terwijl ze erop staan’. Uitvoeren terwijl het bij lange na niet in kannen en kruiken is. Dat is hun keuze. Ze kunnen en zijn ieder geval aan de slag.
Dinsdagmiddag ontmoetten we het ministerie van landbouw in Wallonië. Deze bijeenkomst heb ik zelf gemist maar ik begreep dat het goed was om input te geven rondom bedrijf overname en hoe wij de rol van de regionale en nationale overheid ervaren en zouden willen zien. Voor meer informatie zullen we tzt de notities van ECVC over deze dagen op de website delen.
Third day program: Diagnosis transmission
Woensdag stond geheel in teken van het framework. We leerden hoe we ermee konden werken in de rol van ‘coach’ of neutrale partij. Het framework is eigenlijk simpel, alle punten die er in genoemd worden, kan je doorspreken met de huidige eigenaren van het boerenbedrijf. Niks is goed of fout maar sterkten en zwakten van de boerderij worden in kaart gebracht. Er is een punten scoring en het kan digitaal worden ingevuld. Zo kunnen de eigenaren, als ze willen, aan de zwaktes werken voordat ze het proces van overname in gaan, of kunnen ze samen met potentiële ‘overnemers’ aan oplossingen werken. Het helpt ook in te zien wat de boerderij waard is, in alle facetten. Onder belichte punten waren wel de emotionele en relationele waarden van het framework. Wat ook opviel was dat het specifiek geschreven is voor de huidige eigenaar en niet voor de ‘zoekende nieuwe boeren’ terwijl dit heel interessant voor deze partij is. Dus lees het een keer door, ook als startende boer opzoek naar land of een boerderij want het helpt in te zien wat belangrijke aandachtspunten zijn.