De afgelopen twee jaar heeft Toekomstboeren een samen met boeren een inventarisatie en onderzoek gedaan van landinitiatieven binnen en buiten Nederland. Doel is om te kijken hoe elementen van bestaande voorbeelden kunnen combineren om zo dicht mogelijk bij het commons ideaal te komen. De bevindingen worden binnenkort gepubliceerd in het Commons Handboek. Hier geven we alvast twee voorbeeldconstructies om commons in de praktijk te brengen.

Aan de basis van de commons liggen twee vragen: 1) hoe organiseer je als gemeenschap en 2) hoe breng je de grond onder. Voor beide vragen zijn meerdere opties. Zo kan je je organiseren als een bedrijf of een stichting. En kan je grond onderbrengen in een landelijke of lokale organisatie. We zochten een aantal combinaties uit die zo dicht mogelijk bij de commons komen.

Voor beide combinaties gaan we er van  uit dat financiering vanuit de gemeenschap en/of publieke fondsen (via donaties, aandelen of subsidies) komt. De optie om land van externe partijen of landelijke grondinitiatieven te pachten is minder wenselijk, omdat dit ten koste gaat van de autonomie van de lokale gemeenschap. Land aankopen via leningen is ook niet wenselijk doordat het initiatief het financiële systeem ondersteund en daarvan afhankelijk blijft. 

Combinatie 1: Gemeenschap in vereniging & grond in stichting/vereniging 

Er zijn in Nederland meerdere initiatieven die zich als vereniging hebben georganiseerd. Bijvoorbeeld Veld en Beek, De Nieuwe Ronde en LandinZicht. Maar die pachten land of hebben land in prive eigendom. Ook zijn er initiatieven die land onderbrengen in een Stichting zoals het Leeuweriksveld en de Es, maar die werken niet met een gemeenschap. Er is in Nederland dus nog geen initiatief dat zich zo heeft georganiseerd. Een combinatie van vereniging en stichting/vereniging zorgt dat leden zeggenschap hebben en dat de grond zekergesteld is voor de boer. En duurzame landbouw voor toekomstige generaties. Daarnaast betalen leden contributie aan de vereniging om de organisatie draaiend te houden en om te zorgen voor een eerlijk inkomen voor de boer. 

Het Franse initiatief Terre de liens heeft wel zo’n combinatie. Terre de Liens bestaan uit drie juridische entiteiten: 

1. een landelijke vereniging + 20 regionale verenigingen
2. La Foncière: een investeringsbedrijf, dat koopt grond aan met gelimiteerde (betekent dit dat ze niet meer ingetrokken kunnen worden?) aandelen
3. La Fondation, een stichting/Land Trust die schenkingen ontvangt en daarmee grond aankoopt

Combinatie 2: Gemeenschap via onderneming & grond in lokale stichting/vereniging

Veel boeren ondernemingen werken als eenmanszaak of vof. Het klinkt misschien tegenstrijdig om middels een eigen bedrijf tot commons te komen. Maar in de praktijk van veel CSAers blijkt dat je hier prima een gemeenschap mee op kan bouwen. Het voordeel van deze constructie is dat de uiteindelijk verantwoordelijkheid bij de boer ligt. Mensen zijn vaak nog helemaal niet klaar om actief deel te nemen en verantwoordelijkheden op zich te nemen aan een boerderij, hebben liever dat de boer/tuinder de vrijheid krijgt om dit vorm te geven. Daarbij is er informeel sprake van gemeenschappelijke doelen en wensen, maar geeft de gemeenschap dus veel autonomie aan de boer. Voorbeelden die zo werken zijn Stichting Mensen voor de Aarde & ‘t Leeuweriksveld, Stichting Gemeynt de Es & Tuinderij de Es, Stichting Grond voor de Patrijs & Burgerboerderij de Patrijs.