Kan grond ook ‘van zichzelf’ zijn? ‘Commons Ede’ organiseerde afgelopen 18 november in Astrant een interactieve avond over hoe landbouw en de commons samen willen gaan in Ede. We hoorden we pioniers en mensen met radicale ideeën. Het publiek reageerde enthousiast en enkelen werden deze avond voor het eerst echt warm voor de commons.

Wat zijn de commons eigenlijk? Wordt aan de deelnemers gevraagd om de avond te openen. “Gemeenschap”, wordt er gezegd, “samen”, “niet ‘eigendom’ maar ‘eigenaarschap’”, wordt genoemd. We hebben het over hoe ‘eigendom’ uitgaat van het oude systeem waar één persoon de baas is over een stuk grond en geld daaraan kan verdienen gebaseerd op bezit, terwijl het bij ‘eigenaarschap’ om verantwoordelijkheid gaat, en om ‘zorg willen dragen’.

Annemarie Wolferink (Mens en Milieu Ede) weet uit ervaring met stadsboerderij de Oude Hofstede dat een gevoel van eigenaarschap bij mensen die er dichtbij staan, zoals vrijwilligers, heel sterk kan zijn. “Dat is een kracht waar niet mee te sollen valt.” Ze vertelt over de vele initiatieven waar ze bij betrokken is in en rond Ede. “Ik was ook actief bij Herenboeren, maar het was lastig om een stuk grond van 20 aaneengesloten hectaren te vinden. Toen kwam ik bij CSA de Wilde Peen terecht. We vragen Annemarie wat voor haar ‘de commons’ is. “De commons is volgens mij dé manier om een plek te vinden voor initiatieven zoals de Wilde Peen.”

Tuinder Maria van Maanen (CSA de Wilde Peen) vertelt dat ze het tof vindt om een zelfoogstttuin te runnen. “Vergeleken met groente te leveren aan een winkel, zoals ik vroeger deed, kan je bij een zelfoogsttuin veel beter de schoonheid en de variatie aan de mensen laten zien, dat is veel zichtbaarder dan in de winkel.” Bij de Wilde Peen rekenen ze dan ook niet een prijs per product, maar vragen ze een ‘vergoeding voor de landbouw’, waarbij, naar rato van het eigen inkomen, een bedrag wordt betaald waarmee het werk van de tuinders mogelijk wordt gemaakt. Wat zijn volgens Maria de commons? “Ik zie twee sporen. Eén: als je iets als bijvoorbeeld de stoep met z’n allen gebruikt, dan is dat ‘de commons’. Twee: de juridische eigendomskwestie. Grond kan nu volgens de wet niet in eigendom zijn van een diffuse groep mensen. Volgens mij zou dat juist wel mogelijk moeten worden.” Ze vertelt over hoe Tijs Lijster in een podcast van de Correspondent uitlegt dat er vroeger wel sprake van eigendom van grond was, maar er stonden geen hekken om: er was toegankelijkheid. Volgens bekende commons auteur David Bollier was er toen sprake van de ‘theft of the commons’: dat wat eerst toegankelijk was voor de gemeenschap werd ingekapseld en vercommodificeerd. Maria: “Als we grondeigenaarschap via de commons organiseren is dat een beveiliging tegen die diefstal. Het idee is dat de mensen die van de grond afhankelijk zijn en wij als gemeenschap eromheen ‘eigenaarschap in onszelf ontwikkelen’: dat we ons als betrokkenen verantwoordelijk voelen.”

Vanuit de zaal komt de toevoeging dat de commons in Nederland vroeger een veel voorkomend fenomeen waren, zoals de heides bijvoorbeeld, en dat dat fenomeen in de 19e eeuw is afgeschaft.

We kijken naar de kwetsbaarheid van landbouw initiatieven ten aanzien van toegang tot grond. Veel initiatieven hebben korte termijn contracten, wat slecht is voor de volhoudbaarheid, voor investeren, en funest voor de bodem, die immers tijd nodig heeft om opgebouwd te worden. Uit het artikel over de Vrolijke Pastinaak blijkt dat het vanuit gemeente Ede niet mogelijk is gemaakt een nieuwe plek voor dit sociale moestuin initiatief te organiseren.

Maria: “Met Commons Ede willen we gronden gaan aankopen en uitgeven in de lokaliteit. Het is beter als diverse initiatieven die grond uit de markt halen samenwerken. Dan staan we steviger en maken we meer impact.” iedereen die wil meehelpen en meedenken om Commons Ede verder vorm te geven is daartoe uitgenodigd. Check commonsede.nl voor contactgegevens.

Evert van Harn (Stichting Grond van Bestaan) voegt toe naar aanleiding van het gesprek over eigenaarschap: “Als de grond van zichzelf is dan is het eigendomsvraagstuk geen issue meer.” Hij werkt aan manieren om dit juridisch te borgen.

Gespreksleider Yanina en Pablo van Neste (Toekomstboeren) blijken zelf ervaring te hebben met andere vormen van grondeigendom: “Omdat wij ongeduldig zijn voelen we ons geneigd om de grond te bezetten en alvast bomen te gaan planten. Daarmee slaan wij met onze ekokrakersgemeenschap de stap van eigendom over en beginnen direct met eigenaarschap.” Natasha Hulst (Centre for new Economics) vertelt dat zij zich nooit realiseerde dat er in Nederland ook landloze boeren zijn. “Toen ik hoorde over Toekomstboeren en leerde dat zij ook kwetsbare toegang tot land hebben (korte termijn of onzekere pacht), realiseerde ik me we ons voedselsysteem alleen duurzaam kunnen maken als we kijken naar toegang tot land. Agroecologisch boeren is met de huidige grondprijzen onmogelijk.” Hierbij ziet Natasha de commons als sleutel. “Grondeigenaarschap organiseren via de commons is als het planten van een zaadje voor nieuwe economie.“

Uit de deelnemers aan de avond kwamen ‘aha’-ervaring reacties. “Het is zoo belangrijk om dit soort dingen samen te doen!.” en ook: “Al langer las ik over de commons en hoorde ik erover, maar nu begint het pas een beetje te leven.” Een andere deelnemer sprak zijn vreugde uit over het vinden van gelijkgestemden die net als hij anders voor de Aarde willen zorgen. Gesprekken waren geanimeerd, bruggen werden gebouwd, zaadjes zijn geplant. Op naar meer!